شعرین بوتون کاراکترلری گرچکدیر…
«حسین عمی» خیاوان قیراغیندا یاتاردی
اود توتدو یاتاغیندا
«آراز » دوستوم یاغیشین یاغیماسینادا شوبهه‌لنیر
یاغماماسینا دا
عمی‌اوغلوم ائششک سوتو قاچاقچیسی‌دیر
بیر چوخو ائودن کافه‌یه
کافه‌دن ائوه گئدن اوتوبوس‌لاری دولدوروب بوشالدارلار
بیری وار اوبیریسی‌لردن بورج ایسته‌یر
و بیر نئچه‌سی بورج ایستمه‌مه‌یه فخر ائدر
آتام خبرلرده دئییلن سؤزلری ازبرلر
آنامسا هئچ ندن باش تاپمایان بیر مبهوت
سون ۱۲ آیدا ۸ دوستوم ائولنیب
۶سی بوشانیب
ایکیسی بوشانا بیلمیر
«رضا » ۱۲ ساعات ایشله‌مه‌یه ۳ دلار آلیر
بونلارین باشینا بؤرک قویماغا فیکیرلشن‌لر ده وار تانیش‌لاریمدا
بیر دوستوم انتحار ائتمیش
۷ دوستوم بیر هفته‌ده انتحاردان دانیشیب منله
هامیمیز بیر یئرده بانکالارا بورجلویوق
«رستم » ۱۱ ایلدیر زنداندا
او کبینی وئردیکجه قیزیل باهالاشیر
«علیرضا»نین قارداشی‌نین ایلی چیخمیر
کیتاب‌لاری سئوریک
و تانیدیغیمیز علاجلار دا وار
دیازپام، کلونازپام، دپاکین
و بئیینی کئهلدن بوتون مادهلری تانیریق
الیمیزده چانتا دولوسو لیسانس، یوکسک لیسانس و پی‌اچ‌دی دیپلماسی
قارداشیم یوکسک لیسانس‌لا ۱۳-جو قاتدا دووارا داش یاپیشدیریر
«آرش» چیپسدن ساتیب چؤرک آلیر
آما آدام ساتیب چؤرک اوغورلاماماغا ماهنی یازیر
«چالقین» اینانمیر ۴۰ یاشی وار و ایشله‌مه‌ییب
منسه بو شعری یازا-یازا ایش آختاریرام
هله بیزی ساتان‌لارا پول دا وئریرلر
بیر نئچه‌سی ده آللاهی دانیب امام حسین‌ین آتینا شعر یازیب اؤدول ده آلیرلار
بیزلره نزول وئرن‌لر ده وار
سایمایان‌لار
لاغا قویان‌لار
نصیحت وئرن‌لر
اوزوک‌لرینی یاغلایان‌لار دا وار تانیش‌لاریمدا
بئله‌دیر تانیدیغیمیز انسانلار، سئوگیلیم!
***
عهده‌چیلیک اؤن سیرادا گئده‌ن اساس سؤزدور. شاعر جمعیتیمیزین معاش چتینلیک‌‌لری، سیاسی گرگینلیک‌‌لری و کولتور دورومونو دریندن دویور و آغلاییر. ایشسیزلیک و اوندان قایناقلانان اوساندیریجی سونوج‌‌لارین کابوس کیمی اؤلکه‌میزی قاپساماسی، ضیالی‌‌لارین هده‌لی یاشاییشی، سیاسی لاقیدلییین عمومیلشمه‌سی، اخلاقیاتین انسانلار آرا اوجوزلاشماسی شاعری هیجانلاندیریر، قلمینه آجی یاخیر. اوزاقدان دوروب باخماغین نه فایداسی؟ بیر ایش گؤره بیلمه‌سه‌ده باغیرا بیلر کی، گؤینرتیسینی اوخوجویلا پایلاشا بیلر کی. هله بلکه ده اوخوجودا بیر ایز بوراخیب، اونو گره‌کلی دوشونمه‌‌لره یؤنلده‌جک ده. بیر آدام بیزیم مملکتی گؤرمه‌میش اولسا دا، اوختایین همین شعریندن حیاتیمیزین گنج بؤلومونه عاید اوبیئکتیو معلوماتلار الده ائده بیلر. سانکی دؤیوش میدانیندان راپورت وئرن بیر ژورنالیست، هر آن باشقا بیر سنگردن باشقا راپورت گؤندریر دینله‌ییجی‌‌لرینه. ایشسیزلییین، یوخسوللوغون دورلو دورلو دؤزولمز سونوج‌لاری، گنج عائله‌‌لرین قورولمامیش داغیلماسی، کبین یوکونو داشییا بیلمه‌دییی حالدا قیزیلین گون به گون باهالاشماسینا معروض قالان گنجین دوستاق مجبوریتی، انتحار دوشونجه‌سی‌نین یایغینلیغی، ایکی اوزلولوک، اینامسیزلیق، نزولخورلوق، آلیشقانلیق، عالی تحصیلاتین قیمتسیزلییی، فیکیر آدام‌‌لارینی توشلایان سیاسی هده‌‌لر و… اونون وئردییی راپورتا یئرلشن موتیو‌لردن عبارتدیر. بونلاردان بعضیسی شرفلی یاشاماغی آدام ساتماغا، چؤره‌ک اوغورلاماغا اوستون بیلیر‌لر. اونلار آزا قاتلاشیر، یاوان چؤره‌یه قاتلاشیر، آمما اینانمادیغی شعیر‌لر یازیب، اؤدول آلاماغا راضیلاشمیرلار. اگزیستانسیال دوشونه‌رک، سئودیک‌‌لری کیمی، ایناندیق‌لاری کیمی یاشاییرلار، اؤیود وئرن‌‌لری، لوغاز قوشان‌لاری دا وئجه آلمیرلار. هامیسی بورجلودورلار، اؤزو ده آداملارا دئییل، بانکلارا. سانکی سککیز میلیارد آدامی ساغمال کیمی دوشونن بیر قدرتلی تشکیلاتین ییرتیجیلیغیندان شکایت ائتمک ایسته‌ییر شاعر. گئجه گوندوز انسان‌‌لارین امه‌یینه احتراصلا یاناشان بو قورخونج دلبرین ایچ قاتینی نمایش ائتدیرمک ایسته‌ییر. نزولخورلار دا بانکلاردان ییرتیجی. شاعره و اونون دوست‌‌لارینا نزول وئرن‌لر ده همین ایشی گؤرور‌لر، اؤزو ده لاپ شدتلی. بونجا چتینلیک‌‌لره، بونجا آغیرلیقلارا دؤزه بیلمه‌ین بو الی بوش گنج‌لر بعضا انتحار فیکرینه دوشور‌لر. اؤز حیات‌‌لارینا سون قویماقلا اعتراض بایراغی قالدیریرلار اونلار. شعرین آیری یؤن‌‌لری ده اولمالیدیر آنجاق.
بونلارا اؤنمسیزجه‌سینه یاناشیر شاعر. خیال تمامیله اونودولوب بو شعیرده. شعرین خیالی مؤوقعی یوخدور، سؤزجوک‌لر تمامیله سؤزلوک‌‌لری تمثیل ائدیر. شاعر شعرینی گوجلندیرمک اوچون بو امکاندان محروم قالیر. اونون بوراخا بیله‌جک ایز‌‌لری‌نین ساحه‌سی کیچیلیر ایستر ایسته‌مز. ایماژیستی شعرین، ایماژدان باشقا، هر نه‌یی بو شعیرده وار: دیل کوتله‌نین دانیشیق دیلی‌دیر، شعرین آزاجیق اوزونلوغونا رغما ایجازدان فایدالانماسی گؤزه چارپیر، اوندا دانیشیلان موتیو‌لر(ایشسیزلیکدن باشقا) تکرار اولمور، سؤز‌لر آچیق و ابهامسیزدیر و شعار اونون نقصان کیمی دویولان اؤزللییی‌دیر.
اوختایین بو شعری فروغون «دلم برای باغچه می‌سوزد» شعرینی یادا سالیر. بوتون ادبی اثر‌لر، ایستر رمان اولسون، ایستر شعیر، بینامتنیت اؤزللیییندن فایدالانماقدادیر. اوختایین شعری ده هکذا. بو ایکی شعیرده، وئریلن راپورتلارا اساسا، فورما بنزرلییی وار بیر آز. بیر آز دئیه‌رک، تآکید ائتملی‌یم کی فورمانی یالنیز ظاهری بنزرلیک‌لر تشکیل ائله‌میر. اصلینه دورسان فورمانی تشکیل ائله‌ین عنصر‌لر، شعرین اساس آیتم‌‌لری کیمی تانینمیش، شکیل، محتوا، خیال و دیلدن عبارتدیر. فروغون شعرینده گوجلو خیال گئدیر، حالبو کی اوختایین شعرینده خیالدان هئچ بیر ایز یوخ. بو دا بو ایکی شعرین اساس فرقی‌دیر. آنجاق محتوا باخیمیندان یاخینلیق‌لاری چوخدور اون‌‌لارین. اوردا شاعرین قارداشی چاخیرلانیر:
او مست میکند
و مشت میزند به در و دیوار
… و ناامیدیش
آنقدر کوچک است که هرشب
در ازدحام میکده گم می‌شود.
بوردا شاعر و یولداش‌لاری جوربه‌جور مخدر‌‌لره اوز گتیریر‌لر:
و تانیدیغیمیز علاجلار دا وار
دیازپام، کلونازپام، دپاکین
و بئیینی کئهلدن بوتون مادهلری تانیریق.
هر ایکی شاعرین آتاسی بیر بیرینه بنزه‌ییر. فروغون آتاسی عهده‌چیلیکدن قاچاراق، سحردن آخشاما اؤز اوتاغیندا اسکی دؤوره عاید شعره و تاریخه سیغینیر:
پدر میگوید:
«از من گذشته است
ازمن گذشته است
من بار خود را بردم
و کار خود را کردم»
و در اتاقش، از صبح تا غروب،
یا شاهنامه میخواند
یا ناسخ‌التواریخ.
اوختایین آتاسی یالنیز خبر‌‌لری دینله‌مک‌له مشغول اولور:
آتام خبرلرده دئییلن سؤزلری ازبرلر.
اوردا شاعرین قونشو‌لاری باخچا‌‌لاریندا قومبارا و آفتامات اکیر‌لر، بوردا اعتراض اوچون انتحارا فیکیرلشیر‌لر.
اوختایین شعرینده بیر شئی ده وار کی من اونا قاتیلا بیلمیرم. او دا قادین حیاتینا لاقیدلیک‌له یاخینلاشماسی‌دیر، اؤزوده دولایی یاخینلاشماسی. رستم حیات یولداشیندان بوشانیر، اونون کبین قرارینی یئرینه یئتیرمک امکانی یوخدور، اودور کی زندان چکمه‌یه مجبور اولور. اصلینده بوشاندیغی کیمسه اونو زندانا سالدیریب. اون‌بیر ایلدیر ده زنداندادیر. قادین‌‌لارین خیلی اورتاق پروبلئم‌‌لری وار. بونلارین هئچ بیریسی اوختایین شعرینه یول تاپا بیلمه‌ییب الا کبین مساله‌سی و اونون واسطه‌سیله احتراص. قیزیل سئوگییه غالب گلیر اونون حیاتیندا سانکی. منجه قادین حیاتینی بو کیمی آشاغیلاشدیرماق هئچ ده یاراماز. قادین‌‌لارین سایسیز چتینلیک‌‌لرینی دویمادان یالنیز کبین مساله‌سینه توخونماق، او دا منفی باخیمدان، جمعیت‌‌لرین یاریسینی اونودماق و دانماق دئمکدیر.
1. فرخزاد، فروغ – ایمان بیاوریم به آغاز فصل سردـ انتشارات مرواریدـ چ. چهارم ـ 1355ـ ص. 56.
2. همان- ص.53.
دقت: بو یازی بوندان اؤنجه «بان» درگیسی‌نین 7نجی ساییندا یاییلیبدیر.